Travma Sonrası Stres Bozukluğu
Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) Nedir?
Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB), kişinin ciddi bir travmatik olay yaşaması veya tanık olması sonucu ortaya çıkan, uzun süreli kaygı, korku ve stres ile karakterize edilen bir ruhsal bozukluktur. Kişi, olayın üzerinden uzun zaman geçse bile travmanın etkilerini yoğun bir şekilde hisseder ve günlük yaşamı ciddi şekilde etkilenebilir.
Travmatik Olaylar Nelerdir?
TSSB, kişinin fiziksel veya psikolojik olarak aşırı derecede tehdit altında hissettiği durumlar sonucunda gelişebilir. Bu olaylar arasında şunlar bulunur:
• Savaş, terör saldırıları
• Cinsel veya fiziksel saldırı
• Trafik kazaları, doğal afetler (deprem, sel, yangın vs.)
• Şiddet veya aile içi istismar
• Yakın birinin ani ölümü veya ciddi bir hastalık
• Tıbbi travmalar (ağır ameliyatlar, yoğun bakım süreçleri)
• İş yerinde veya sosyal hayatta şiddet ve mobbing
TSSB sadece olayı bizzat yaşayan kişilerde değil, tanık olan veya olaya maruz kalan kişilerde de gelişebilir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğunun Belirtileri
TSSB belirtileri genellikle travmadan sonra birkaç hafta veya ay içinde ortaya çıkar, ancak bazı kişilerde yıllar sonra da görülebilir.
1. Yeniden Yaşama (Flashback) Belirtileri
• Travmatik olayın tekrar tekrar zihinde canlanması
• Kabuslar veya uyku bozuklukları
• Flashbackler (olay yeniden oluyormuş gibi hissetme)
• Sesler, görüntüler veya kokularla tetiklenme (örneğin, araba kazası geçiren biri egzoz kokusunda veya fren sesinde tetiklenebilir)
2. Kaçınma Belirtileri
• Travmayı hatırlatan yerlerden, insanlardan veya durumlardan kaçınma
• Duygusal kopukluk ve hissizlik
• Geçmişi hatırlamak istememe veya bastırma
• İlgisizlik ve sosyal geri çekilme
3. Aşırı Uyarılmışlık Belirtileri
• Sürekli tetikte olma ve tehdit algılama
• Kolay irkilme ve aşırı sinirlilik
• Dikkat ve odaklanma sorunları
• Uykusuzluk, kabuslar veya sık sık uyanma
4. Olumsuz Düşünceler ve Duygular
• Güvensizlik ve insanlara karşı aşırı şüphecilik
• Yoğun suçluluk veya utanç duygusu
• Öz-değersizlik ve umutsuzluk
• Depresyon ve anksiyete belirtileri
TSSB Neden Olur?
• Beyin Kimyası: Travma, beynin korku merkezi olan amigdala ve stres hormonlarıyla ilgili hipotalamus-hipofiz-adrenal (HHA) aksı üzerinde kalıcı etkiler bırakabilir.
• Genetik ve Biyolojik Faktörler: Ailede anksiyete veya depresyon öyküsü varsa TSSB riski artabilir.
• Psikolojik Faktörler: Kişinin daha önce yaşadığı stresli olaylar veya zayıf sosyal destek sistemi, travmayı atlatmasını zorlaştırabilir.
• Travmatik Olayın Şiddeti: Olayın ne kadar korkutucu veya uzun sürdüğü, kişinin verdiği tepkileri etkileyebilir.
TSSB Nasıl Tedavi Edilir?
Tedavi edilmezse TSSB, depresyon, panik bozukluk, madde bağımlılığı ve intihar düşünceleri gibi ciddi sonuçlara yol açabilir. Ancak, uygun terapi ve destekle tedavi edilebilir.
1. Psikoterapi
• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT):
• Maruz Bırakma Terapisi: Kişi, korkularıyla yüzleşerek travmatik anılarını daha az rahatsız edici hale getirebilir.
• Bilişsel Yeniden Yapılandırma: Travmayla ilgili mantık dışı düşünceler değiştirilir.
• Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme (EMDR) Terapisi
• Travmatik anıların beyindeki işlenme şeklini değiştirmeye yardımcı olur.
• Destekleyici Terapi ve Grup Terapisi
• Benzer deneyimler yaşamış kişilerle konuşmak, travmayı kabul etmeye yardımcı olabilir.
2. İlaç Tedavisi
• Seçici Serotonin Geri Alım İnhibitörleri (SSRI’lar) ve Serotonin-Noradrenalin Geri Alım İnhibitörleri (SNRI’lar)
• Depresyon ve kaygıyı hafifletmek için kullanılır.
• Anksiyolitikler (Kaygı Gidericiler)
• Kısa vadede kaygıyı kontrol altına almak için reçete edilebilir.
• Prazosin (Kabusları Azaltmak İçin)
• Özellikle gece kabuslarını hafifletmek için kullanılabilir.
3. Yaşam Tarzı Değişiklikleri ve Kendi Kendine Yardım
• Düzenli egzersiz ve stres yönetimi teknikleri (yoga, meditasyon, nefes egzersizleri)
• Sosyal destek gruplarına katılma
• Alkol ve madde kullanımından kaçınma
Sonuç: Travma Sonrası Stres Bozukluğu Tedavi Edilebilir!
TSSB, kişinin yaşam kalitesini ciddi şekilde düşürebilir, ancak doğru terapi ve destekle iyileşme mümkündür. Eğer siz veya bir yakınınız travma sonrası uzun süreli kaygı, korku ve stres yaşıyorsa, bir ruh sağlığı uzmanından destek almak önemlidir.
